نقش فیزیوتراپی در درمان فتق دیسک گردن و آرتروز مهره‌های گردنی
مقدمه
فتق دیسک گردن و آرتروز مهره‌های گردنی دو عارضه‌ی شایع ستون فقرات هستند که می‌توانند منجر به درد، محدودیت حرکتی و کاهش کیفیت زندگی شوند. فتق دیسک گردن معمولاً به دلیل بیرون‌زدگی یا فرسایش دیسک بین‌مهره‌ای رخ می‌دهد، در حالی که آرتروز مهره‌های گردنی ناشی از تحلیل رفتن مفاصل فاست و ساختارهای اطراف گردن است. این مشکلات به‌ویژه در میان کارمندان پشت‌میزنشین، سالمندان و ورزشکاران رایج‌تر هستند و در صورت عدم درمان مناسب می‌توانند به درد مزمن و اختلالات عملکردی منجر شوند.
در این میان، فیزیوتراپی به‌عنوان یک راهکار درمانی غیرجراحی و مؤثر، نقشی کلیدی در بهبود این عوارض دارد. این روش درمانی با تمرکز بر کاهش درد، افزایش دامنه حرکت، و تقویت عضلات گردن، کمک می‌کند تا فرد بتواند بدون نیاز به جراحی، به زندگی عادی بازگردد. همچنین، فیزیوتراپی با آموزش نحوه صحیح حرکات و وضعیت بدنی، از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کند.
- مقدمه
- آشنایی با فتق دیسک گردن و آرتروز مهره‌های گردنی
- فیزیوتراپی و نقش آن در درمان غیرجراحی
- روش‌های فیزیوتراپی برای درمان فتق دیسک گردن و آرتروز
- نکات مرتبط با سایر نواحی بدن
- توصیه‌های پیشگیرانه و مراقبتی
- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
بخش اول: آشنایی با فتق دیسک گردن و آرتروز مهره‌های گردنی
فتق دیسک گردن و آرتروز مهره‌های گردنی از شایع‌ترین مشکلات ستون فقرات گردنی هستند که می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشند. هرچند این دو عارضه ممکن است علائم مشترکی داشته باشند، اما از نظر ماهیت و نحوه پیشرفت با یکدیگر تفاوت‌های اساسی دارند.
تفاوت بین فتق دیسک گردن و آرتروز گردن:
در دفتق یسک گردن، معمولاً دیسک بین‌مهره‌ای به دلایل مختلفی همچون فشارهای مکرر، حرکات ناگهانی یا ضعف عضلات نگه‌دارنده ستون فقرات، از محل خود بیرون‌زده یا دچار بیرون‌زدگی (هرنی) می‌شود. این بیرون‌زدگی می‌تواند باعث فشار بر اعصاب نخاعی شود و در نتیجه درد، بی‌حسی، یا حتی ضعف عضلانی در اندام‌های فوقانی ایجاد کند.
در مقابل، آرتروز گردن (که به نام اسپوندیلوز گردنی نیز شناخته می‌شود) نتیجه‌ی فرآیند فرسایشی تدریجی مفاصل مهره‌ای است. با گذشت زمان، غضروف مفاصل تحلیل می‌رود و استخوان‌های اضافه‌ای به نام استئوفیت در اطراف مهره‌ها تشکیل می‌شوند. این تغییرات می‌توانند فضای بین مهره‌ها را کاهش داده و بر ریشه‌های عصبی فشار وارد کنند.
علائم شایع:
هر دو عارضه ممکن است با درد مداوم یا مقطعی گردن، سفتی و کاهش دامنه حرکتی همراه باشند. علائم دیگری مانند بی‌حسی یا مورمور در دست‌ها، احساس ضعف در بازوها، سردردهای ناحیه پس‌سری، و در موارد شدید حتی سرگیجه و اختلال در تعادل نیز گزارش شده‌اند.
علل بروز:
از مهم‌ترین عوامل بروز این اختلالات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
در مجموع، شناخت دقیق این دو بیماری و تمایز میان آن‌ها، اولین گام برای انتخاب درمان مناسب به‌ویژه فیزیوتراپی گردن به عنوان گزینه‌ای مؤثر و غیرجراحی است.
- سبک زندگی کم‌تحرک و نشستن طولانی‌مدت با وضعیت نامناسب گردن (مثلاً کار طولانی با کامپیوتر یا گوشی موبایل)
- حرکات نادرست و ناگهانی گردن
- افزایش سن و تغییرات فرسایشی طبیعی بدن
- صدمات ورزشی یا حوادثی که به گردن فشار وارد می‌کنند (مانند ضربه مستقیم یا تصادف خودرو)
روش‌های تشخیص:
پزشک ابتدا با گرفتن شرح‌حال دقیق و بررسی علائم بالینی، به معاینه‌ی فیزیکی بیمار می‌پردازد. سپس در صورت نیاز، از تصویربرداری با MRI برای بررسی وضعیت دیسک‌ها، مهره‌ها و بافت‌های اطراف استفاده می‌شود. MRI می‌تواند میزان بیرون‌زدگی دیسک یا وجود تغییرات آرتروزی را به‌وضوح نشان دهد و مشخص کند که آیا فیزیوتراپی می‌تواند به عنوان درمان اصلی مورد استفاده قرار گیرد یا خیر.
بخش دوم: فیزیوتراپی و نقش آن در درمان غیرجراحی
در بسیاری از موارد، فیزیوتراپی به‌عنوان درمان خط اول پیش از جراحی پیشنهاد می‌شود. این روش غیرتهاجمی با هدف کاهش درد، بازگرداندن دامنه حرکت و بهبود عملکرد گردن عمل می‌کند و می‌تواند در مراحل اولیه و حتی در موارد مزمن مؤثر باشد.
اهداف اصلی فیزیوتراپی عبارت‌اند از:
- کاهش التهاب و درد
- افزایش دامنه حرکتی مفاصل گردنی
- تقویت عضلات اطراف ستون فقرات گردنی
- اصلاح وضعیت بدنی و جلوگیری از حرکات آسیب‌زا
در مقایسه با دارودرمانی که فقط علائم را به‌طور موقت کنترل می‌کند، فیزیوتراپی به درمان ریشه‌ای کمک می‌کند و احتمال بازگشت درد را کاهش می‌دهد. همچنین، برخلاف جراحی که با خطراتی همراه است، فیزیوتراپی روشی ایمن، مقرون‌به‌صرفه و بدون نیاز به دوران نقاهت طولانی است.
فیزیوتراپیست با بررسی وضعیت بیمار، برنامه‌ای اختصاصی طراحی می‌کند که شامل تمرینات تقویتی، اصلاح الگوی حرکتی، و آموزش‌های ارگونومی برای استفاده در زندگی روزمره می‌شود. این برنامه‌ها نه‌تنها در درمان، بلکه در پیشگیری از پیشرفت بیماری نیز مؤثر هستند.
بخش سوم: روش‌های فیزیوتراپی برای درمان فتق دیسک گردن و آرتروز
درمان فیزیوتراپی شامل ترکیبی از روش‌های دستی، تمرین‌درمانی تخصصی و استفاده از مدالیته‌های فیزیکی است.
درمان‌های دستی (Manual Therapy): فیزیوتراپیست با تکنیک‌هایی مثل ماساژ تخصصی، موبیلیزاسیون و کشش مفاصل به کاهش اسپاسم عضلانی و افزایش تحرک مفاصل کمک می‌کند.
تمرینات تخصصی فیزیوتراپی:
- Chin Tuck: یکی از مؤثرترین تمرینات برای اصلاح راستای گردن و کاهش فشار روی مهره‌ها.
- کشش عضلات تراپز: کمک به کاهش گرفتگی شانه‌ها و کاهش درد گردن.
- حرکات گردنی ملایم: شامل خم‌کردن آهسته گردن به جهات مختلف برای افزایش انعطاف‌پذیری.
مدالیته‌های فیزیکی:
- لیزر درمانی: کاهش التهاب و تسریع روند ترمیم بافت‌ها
- الکتروتراپی: تحریک عضلات عمیق و کاهش درد مزمن
- گرما و سرما درمانی: کاهش التهاب و شل شدن عضلات
آموزش ارگونومی و اصلاح وضعیت بدنی: فیزیوتراپیست نحوه صحیح نشستن، خوابیدن، کار با کامپیوتر و حمل اشیاء را به بیمار آموزش می‌دهد تا از بازگشت درد جلوگیری شود.
تمرین درمانی بعد از جراحی: در بیمارانی که تحت عمل فتق دیسک گردن یا فیوژن مهره‌ای قرار گرفته‌اند، فیزیوتراپی بخش ضروری فرآیند توان‌بخشی است. هدف آن بازگشت به عملکرد کامل و جلوگیری از عوارض بعدی است.
بخش چهارم: نکات مرتبط با سایر نواحی بدن
گردن به‌عنوان بخشی از ستون فقرات گردنی، نقشی مهم در حفظ تعادل و ارتباط ساختاری بین سر و سایر قسمت‌های بدن دارد. به همین دلیل، مشکلات گردنی صرفاً محدود به خود گردن نمی‌شوند و ممکن است تأثیرات قابل توجهی بر سایر نواحی بدن نیز داشته باشند.
بسیاری از بیماران مبتلا به فتق دیسک گردن یا آرتروز مهره‌های گردنی، درد را فقط در گردن احساس نمی‌کنند؛ بلکه این درد به نواحی دیگر مانند شانه، بازو، ساعد و حتی انگشتان دست گسترش می‌یابد. این نوع دردها که به نام “دردهای ارجاعی” شناخته می‌شوند، معمولاً به دلیل فشردگی ریشه‌های عصبی ناشی از بیرون‌زدگی دیسک یا تنگی کانال نخاعی ایجاد می‌شوند.
از سوی دیگر، برخی بیماران از درد همزمان در گردن و کمر رنج می‌برند. این شرایط می‌تواند ناشی از یک الگوی حرکتی نامناسب یا سبک زندگی ناسالم باشد که فشار مضاعفی بر هر دو ناحیه وارد کرده است. به‌طور مثال، نشستن طولانی با وضعیت غلط می‌تواند باعث خستگی و فشار همزمان بر مهره‌های گردنی و کمری شود.
در این شرایط، فیزیوتراپی تنها بر ناحیه گردن تمرکز نمی‌کند، بلکه با رویکردی جامع و کل‌نگر، وضعیت کل بدن را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. فیزیوتراپیست حرفه‌ای برنامه‌ای طراحی می‌کند که نه‌تنها شامل تمرینات اصلاحی گردن باشد، بلکه تمریناتی برای تقویت عضلات کمری، افزایش انعطاف‌پذیری شانه‌ها، و بهبود تعادل زانوها نیز در آن لحاظ می‌شود. این تمرینات به کاهش فشار از یک ناحیه خاص کمک کرده و عملکرد عمومی بدن را بهبود می‌بخشند.
همچنین، در آسیب‌های ورزشی، آسیب به ستون فقرات گردنی می‌تواند در عملکرد اندام‌های دیگر تأثیر بگذارد؛ برای مثال، برخورد مستقیم در ورزش‌هایی مانند فوتبال یا کشتی ممکن است منجر به آسیب همزمان در گردن و شانه شود. در این شرایط، توان‌بخشی همزمان نواحی درگیر ضروری است.
در نهایت، رویکرد یکپارچه در درمان فیزیوتراپی نه‌تنها درد را در چند ناحیه به‌طور همزمان هدف قرار می‌دهد، بلکه به بیمار کمک می‌کند تا الگوهای حرکتی سالم‌تری در زندگی روزمره ایجاد کند و از بازگشت درد جلوگیری نماید.
بخش پنجم: توصیه‌های پیشگیرانه و مراقبتی
پیشگیری همواره بهترین و کم‌هزینه‌ترین مسیر برای حفظ سلامت گردن و جلوگیری از پیشرفت یا بازگشت مشکلاتی مانند فتق دیسک گردن و آرتروز مهره‌های گردنی است. خوشبختانه با رعایت چند نکته ساده اما علمی و مؤثر، می‌توان احتمال بروز این عوارض را تا حد زیادی کاهش داد.
وضعیت نشستن صحیح
یکی از مهم‌ترین عوامل پیشگیری، اصلاح وضعیت نشستن است. بسیاری از افراد روزانه ساعت‌ها پشت میز یا با گوشی‌های هوشمند وقت می‌گذرانند، بدون آن‌که به موقعیت گردن خود توجه کنند. خم شدن مداوم سر به سمت جلو (وضعیت «سر لاک‌پشتی») فشار شدیدی بر مهره‌های گردنی وارد می‌کند. توصیه می‌شود:
- از صندلی‌های ارگونومیک با تکیه‌گاه مناسب استفاده کنید.
- صفحه نمایش رایانه یا لپ‌تاپ را هم‌سطح با چشم قرار دهید.
- از تکیه دادن آرنج‌ها روی میز هنگام کار با ماوس و کیبورد غافل نشوید.
فقط چند دقیقه در روز برای انجام تمرینات کششی و تقویتی ساده گردن می‌تواند تفاوت چشم‌گیری در سلامت ستون فقرات گردنی ایجاد کند. تمریناتی مانند Chin Tuck، چرخش ملایم گردن به طرفین، کشش عضلات تراپز و تمرینات تنفسی می‌توانند گردش خون را افزایش داده و از خشکی مفاصل جلوگیری کنند.
پیگیری کامل جلسات فیزیوتراپی
یکی از اشتباهات رایج بیماران این است که پس از احساس بهبود نسبی در چند جلسه اول، درمان را نیمه‌کاره رها می‌کنند. در حالی که روند بهبودی نیازمند زمان و پیوستگی است. برنامه فیزیوتراپی باید تا پایان دوره توصیه‌شده توسط فیزیوتراپیست ادامه یابد تا عضلات تثبیت شوند، ساختارهای گردنی به تعادل برسند و خطر عود بیماری کاهش یابد.
در نهایت، ترکیب این توصیه‌ها با مراجعه دوره‌ای به فیزیوتراپیست، سبک زندگی فعال و توجه به وضعیت بدنی در زندگی روزمره، می‌تواند به طور مؤثری از بروز مجدد درد گردن و آرتروز جلوگیری کند و سلامت ستون فقرات گردنی را در درازمدت تضمین نماید.
برای دریافت مشاوره تخصصی و شروع درمان درد گردن، هم‌اکنون می‌توانید با ما تماس بگیرید یا از طریق وب‌سایت وقت ویزیت خود را رزرو کنید.
رزرو نوبت
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
فیزیوتراپی، راهکاری اصولی، ایمن و مؤثر برای درمان فتق دیسک گردن و آرتروز مهره‌های گردنی است. این روش با ترکیب تمرینات تخصصی، تکنیک‌های دستی، و آموزش‌های ارگونومی، به کاهش درد، بهبود تحرک و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک می‌کند.
توصیه می‌شود درمان تحت نظر فیزیوتراپیست مجرب و تا پایان دوره توصیه‌شده ادامه یابد. در صورتی که با علائم فوق مواجه هستید، معاینه و ارزیابی توسط فیزیوتراپیست اولین قدم برای بازگشت به زندگی بدون درد است.
منابع:
- Gross, A., Miller, J., D’Sylva, J., et al. (2015).
Manipulation and mobilization for neck pain contrasted against an inactive control or another active treatment.
Cochrane Database of Systematic Reviews, (9), CD004249.
doi:10.1002/14651858.CD004249.pub4 - Blanpied, P. R., Gross, A. R., Elliott, J. M., et al. (2017).
Neck Pain: Revision 2017. Clinical Practice Guidelines Linked to the International Classification of Functioning, Disability, and Health.
Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy, 47(7), A1–A83.
doi:10.2519/jospt.2017.0302 - Kay, T. M., Gross, A., Goldsmith, C., et al. (2005).
Exercises for mechanical neck disorders.
Cochrane Database of Systematic Reviews, (3), CD004250.
doi:10.1002/14651858.CD004250.pub3 - Ylinen, J., Takala, E. P., Nykanen, M., et al. (2003).
Active neck muscle training in the treatment of chronic neck pain in women: a randomized controlled trial.
JAMA, 289(19), 2509–2516.
doi:10.1001/jama.289.19.2509 - Bronfort, G., Evans, R., Anderson, A. V., et al. (2012).
Spinal Manipulation, Medication, or Home Exercise With Advice for Acute and Subacute Neck Pain: A Randomized Trial.
Annals of Internal Medicine, 156(1_Part_1), 1–10.
doi:10.7326/0003-4819-156-1-201201030-00002 - Côté, P., Wong, J. J., Sutton, D., et al. (2016).
Management of neck pain and associated disorders: A clinical practice guideline from the Ontario Protocol for Traffic Injury Management (OPTIMa) Collaboration.
European Spine Journal, 25(7), 2000–2022.
doi:10.1007/s00586-016-4467-7